Κυριακή 28 Φεβρουαρίου 2016

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΤΙΜΟΥΝ ΤΟΝ DAVID BOWIE

     Έχω αναρωτηθεί αρκετές φορές αυτόν τον καιρό γιατί έχω στενοχωρηθεί τόσο με τον θάνατο του David Bowie, ενώ καθημερινά πεθαίνουν τόσοι άνθρωποι στη Συρία, στο Αιγαίο και αλλού και μάλιστα άνθρωποι που στάθηκαν στη ζωή τους πολύ λιγότερο τυχεροί από τον Bowie. Πέρα από τα προφανή, πέρα δηλαδή από το ότι ήταν πραγματικά μοναδικός και εξαιρετικά επιδραστικός ως μουσικός, πέρα κι από το ότι τα media κατευθύνουν μ' έναν τρόπο ανεπαίσθητο για μας τους ίδιους τις αντιδράσεις μας, ο Bowie ήταν για μένα και πολλούς άλλους ένα κομμάτι της μονάκριβης εφηβείας μας. Την περίοδο εκείνη που παύουμε σιγά σιγά να νιώθουμε προέκταση των γονιών μας, που αρχίζουμε ν' αποκτούμε δική μας προσωπικότητα και προσπαθούμε να τη διαμορφώσουμε, η μουσική έρχεται και μας ανοίγει δρόμους· μας σαγηνεύει, μας αποπλανεί, μας δείχνει ότι η ζωή μπορεί να είναι κάτι άλλο, πιο συναρπαστικό και πιο μεγαλειώδες από αυτό που ξέρουμε, μας βοηθά να εκφραστούμε και, τελικά, μας αλλάζει. Γι' αυτό κι όταν πεθαίνει ένας αγαπημένος καλλιτέχνης, αποχαιρετάμε μαζί του κι ένα κομμάτι της εφηβείας μας, ένα κομμάτι του εαυτού μας.
     Τον ωραιότερο, πάντως, αποχαιρετισμό προς τον Bowie τον έκαναν οι συμπατριώτες του στα φετινά Brit Awards, όπου η Annie Lenox και ο Gary Oldman μίλησαν γι' αυτόν με μετρημένη συγκίνηση και ήπια εγκώμια, ενώ στη συνέχεια η Lorde τραγούδησε μαζί με την μπάντα του μια υπέροχη διασκευή του Life On Mars.



Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου 2016

ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΣΥΜΠΤΩΣΕΙΣ

     Από τότε που δημοσίευσα τα "Επαγγέλματα Συγγραφέων", σκέφτομαι συχνά πόσους συγγραφείς και πόσα επαγγέλματα έχω αφήσει απέξω· δηλαδή, πραγματικά, πώς είναι δυνατό να έχω ξεχάσει τον Γιώργο Ιωάννου στους δασκάλους; Κι ακόμα, πώς είναι δυνατό να έχω ξεχάσει τους χημικούς - συγγραφείς, που περιλαμβάνουν έναν από τους πιο αγαπημένους μου λογοτέχνες, τον Ελίας Κανέτι, παρ' όλο που ποτέ δεν εργάστηκε ως χημικός, καθώς και τον Πρίμο Λέβι, ο οποίος έγραψε μια από τις πιο συνταρακτικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα, το βιβλίο "Εάν Αυτό Είναι Ο Άνθρωπος" (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη, εκδόσεις Αγρά). Οι ομοιότητες των δύο αντρών, βέβαια, δεν σταματούν εδώ: και οι δύο ήταν Σεφαραδίτες Εβραίοι κι επίσης -πράγμα που κατά τη γνώμη μου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον- ο Πρίμο Λέβι, ένας άνθρωπος που άντεξε το Άουσβιτς, έδωσε τέλος στη ζωή του μετά τον θάνατο της μητέρας του, ενώ ο Ελίας Κανέτι έδωσε τέλος στην εξιστόρηση της ζωής του, την περίφημη, τρίτομη αυτοβιογραφία του, όταν πέθανε η δική του μητέρα.
     Διαβάζοντας, ωστόσο, πριν λίγες μέρες μια συνέντευξη του Πρίμο Λέβι στον Φίλιπ Ροθ, οδηγήθηκα και σ' άλλες, θαυμαστές συμπτώσεις: όπως ο Πρίμο Λέβι εργάστηκε για πολλά χρόνια σ' ένα εργοστάσιο βερνικιών, το ίδιο έκανε άλλος ένας Ιταλός Εβραίος από την Τεργέστη, ο Ίταλο Σβέβο, ο συγγραφέας του έργου "Η Συνείδηση Του Ζήνωνα". Το εργοστάσιο στο οποίο εργαζόταν, ιδιοκτησίας του πεθερού του, προμήθευε το ναυτικό της Αυστρίας μ' ένα εξαιρετικό βερνίκι για την προστασία της καρίνας των πολεμικών πλοίων. Όταν η Τεργέστη πέρασε στο ιταλικό κράτος το 1918, το εργοστάσιο του Σβέβο άρχισε να προμηθεύει με το ίδιο βερνίκι το ιταλικό και το αγγλικό ναυτικό. Επειδή όμως ο Σβέβο δεν ήξερε αγγλικά, πήρε μαθήματα από τον Τζαίημς Τζόυς, ο οποίος τότε ζούσε στην Τεργέστη παραδίδοντας μαθήματα αγγλικών. Ο Τζόυς μάλιστα έγινε φίλος με τον Σβέβο και τον βοήθησε στη δημοσίευση του έργου του. Το περιζήτητο βερνίκι ονομαζόταν "Μοράβια", όπως κι ο γνωστός Ιταλός συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια. Δεν πρόκειται όμως για μια τυχαία σύμπτωση· ο βιομήχανος από την Τεργέστη και  συγγραφέας από τη Ρώμη υιοθέτησαν το επίθετο μιας κοινής συγγενούς από την οικογένεια της μητέρας. Α! μα τι μικρός που' ναι ο κόσμος!

Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2016

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ

Ο ήλιος ερωτεύτηκε τη γη
Κι η γη ειν' ερωτευμένη με τον ήλιο
Είναι δικό τους θέμα
Υπόθεση δική τους
Και σε περίπτωση έκλειψης
Δεν είναι διόλου φρόνιμο κι ευγενικό να τους κοιτάτε
Πίσω απ' τα βρώμικα μικρά
Φυμέ τζαμάκια σας
Κείνη την ώρα θα τσακώνονται ασφαλώς
Όμως αυτά είναι θέματα προσωπικά
Καλύτερα κανείς να μην ανακατεύεται
Γιατί
Αν μπεις στη μέση κινδυνεύεις πια να μεταμορφωθείς
Σε μια πατάτα παγωμένη
Ή σ' ένα απλό εργαλείο που τα μαλλιά σγουραίνει
Έτσι είναι
Όσο για τ' άλλα δε μας αφορούν
Η γη αγαπάει τον ήλιο και γυρίζει ολοένα
Κι εκείνος τη θαυμάζει
Κι όμορφη τη βρίσκει
Και λάμπει επάνω της
Κι όταν κουράζεται
Πάει και ξαπλώνει
Τότε σηκώνεται η Σελήνη
Η παλιά ερωμένη του ήλιου
Που ζήλεψε
Και τιμωρήθηκε γι' αυτό
Παγώνοντας
Και τώρα βγαίνει μοναχά τη νύχτα

Ζακ Πρεβέρ, μτφρ. Γιάννης Βαρβέρης

"As days go by", Sammy Slabbinck

Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016

ΥΠΕΡΕΚΤΙΜΗΜΕΝΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΈΡΩΤΕΣ

     Ένα από τα συχνότερα θέματα στη λογοτεχνία είναι ο έρωτας· κατά κάποιο τρόπο, η λογοτεχνία είναι υπεύθυνη για την εικόνα που έχουμε για τον έρωτα, με όλες αυτές τις ιστορίες μεθυστικών, παθιασμένων ερώτων που γεννήθηκαν από τη φαντασία κάποιου συγγραφέα κι όμως είναι τέτοια η δύναμη τους, που μας φαίνονται πραγματικοί. Ωστόσο, κάποιοι από αυτούς τους μυθικούς έρωτες είναι, κατά τη γνώμη μου, πολύ κακό για το τίποτα: επιδερμικοί, ανώριμοι, ναρκισιστικοί και λιγάκι βαρετοί. Ας τους δούμε.

1. Ελένη και Πάρης (Ιλιάδα): Υποτίθεται ότι αυτοί οι δύο ένιωσαν τέτοιον παράφορο έρωτα, που η Ελένη παράτησε άντρα και παιδί για ν' ακολουθήσει τον Πάρη στην Τροία κι εκείνος ανάγκασε την πόλη του να υπομείνει επί δέκα χρόνια έναν φοβερό πόλεμο επειδή δεν μπορούσε να διανοηθεί τη ζωή του χωρίς την αγαπημένη του. Η Ιλιάδα όμως αλλιώς μας τα λέει: η Ελένη φαίνεται να έχει μετανιώσει που ακολούθησε τον Πάρη, αλλά δεν παίρνει την απόφαση να φύγει, κι ο Πάρης, αντί να δώσει μάχη για να κρατήσει κοντά του τη γυναίκα που αγαπά, περνά τον περισσότερο καιρό κλεισμένος στο παλάτι κι αφήνει τον αδερφό του τον Έκτορα να βγάλει το φίδι από την τρύπα. Με λίγα λόγια, ανώριμοι, ανεύθυνοι τύποι που δεν έχουν τα κότσια να υπερασπιστούν την επιλογή τους.

2. Ρωμαίος και Ιουλιέτα (Ρωμαίος και Ιουλιέτα): Ίσως πρόκειται για το διασημότερο ζευγάρι ερωτευμένων αλλά, αν το σκεφτούμε λιγάκι, ο Ρωμαίος ήταν, πόσο, δεκαέξι; και η Ιουλιέτα γύρω στα δεκατέσσερα. Επίσης, ήταν δύο παιδιά καταπιεσμένα από τις οικογένειές τους και γενικότερα από τις συμβάσεις της εποχής. Επομένως, στην ουσία δεν είναι παρά συνηθισμένοι έφηβοι, που επαναστατούν ενάντια στα πάντα και οι ορμόνες τους έχουν χτυπήσει κόκκινο. Βέβαια, εντάξει, αυτοί οι δύο το έφτασαν στα άκρα, αλλά έτσι είναι οι έφηβοι, των άκρων.

3. Κάθυ και Χήθκλιφ (Ανεμοδαρμένα Ύψη): Τα "Ανεμοδαρμένα Ύψη" είναι η ιστορία ενός τρελού έρωτα. Μόνο που είναι περισσότερο τρελός παρά έρωτας. Το βιβλίο είναι μεν καταπληκτικό, οι δύο πρωταγωνιστές όμως είναι ανυπόφοροι. Κινητοποιούμενοι από έναν θηριώδη εγωισμό, κάνουν τα πάντα για να πονέσουν ο ένας τον άλλο και αντιμετωπίζουν όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, με πρώτη -πρώτη τη δική τους, ως πεδίο ανταγωνισμού, όπου νικάει όποιος καταφέρει να εκμηδενίσει τον άλλο. Τελικά η Κάθυ πεθαίνει και ο Χήθκλιφ βυθίζεται στην παράνοια, αφού πρώτα οι πάντες γύρω τους γίνονται δυστυχισμένοι εξαιτίας τους. Κι όλα αυτά επειδή είναι τόσο μα τόσο ερωτευμένοι. Αν είναι έτσι, να μας λείπει.

4. Τζέην Έυρ και κ. Ρότσεστερ (Τζέην Έυρ): Άλλος ένας υπερεκτιμημένος έρωτας από την έτερη αδερφή Μπροντέ. Πάντα συμπαθούσα την Τζέην Έυρ, γιατί είναι ένας θετικός, μαχητικός γυναικείος χαρακτήρας, πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι ο έρωτάς της για τον πλούσιο αριστοκράτη και εργοδότη της κ. Ρότσεστερ κρύβει έναν κάποιο κοινωνικό αριβισμό. Σ' όλο το βιβλίο υπομένει τα θυμωμένα ξεσπάσματα και την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά αυτού του μπαϋρονικού τύπου, για να μας ανακοινώσει θριαμβευτικά στο τέλος ότι κατάφερε να τον παντρευτεί -χωρίς να νοιάζεται για το γεγονός ότι ο άντρας της κρατούσε την προηγούμενη γυναίκα του φυλακισμένη στη σοφίτα και τελικά την οδήγησε στον θάνατο. Μιλάμε για μεγάλο κελεπούρι.

5. Νταίζη Μπιουκάναν και Γκάτσμπι (Ο Μεγάλος Γκάτσμπι): Το ότι αυτός ο έρωτας ήταν υπερεκτιμημένος το ήξεραν όλοι εκτός από τον καημένο τον Γκάτσμπι. Η Νταίζη ήταν ένας άνθρωπος επιφανειακός, ανεύθυνος, που ενδιαφερόταν μόνο για την καλοπέρασή της και δεν μπορούσε ν' αγαπήσει κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό της. Ο Γκάτσμπι όμως δεν μπορούσε να τα δει όλα αυτά. Το μόνο που μπορούσε να δει ήταν αυτό που αντιπροσώπευε η Νταίζη για εκείνον: την οριστική οικειοποίηση μιας άλλης ταυτότητας, την απόλυτη καταξίωση, με δυο λόγια, το ίδιο το αμερικάνικο όνειρο.

6. Μικρός Πρίγκιπας και Τριαντάφυλλο (Ο Μικρός Πρίγκιπας): Πέρα από το ότι γενικά μας έχουν πρήξει με τον "Μικρό Πρίγκιπα", βρίσκω εντελώς ακατανόητη την προσκόλλησή του στο τριαντάφυλλο: είναι αγενές, ιδιότροπο, κάνει συνέχεια μούτρα και ανήκει σ' εκείνη την εκνευριστική κατηγορία πλασμάτων που θεωρούν ότι όλοι οι υπόλοιποι έχουν έρθει στον κόσμο για να τους υπηρετούν. Παρ' όλα αυτά, ο Μικρός Πρίγκιπας του είναι απολύτως αφοσιωμένος. Φαίνεται ότι ανήκει σε άλλη πολυπληθή κατηγορία ανθρώπων, εκείνων που ο οργανισμός τους την τραβάει την καταπίεση και χρειάζονται έναν τύραννο πάνω από το κεφάλι τους για να νιώθουν καλά. Χωρίς αυτή τη δεύτερη κατηγορία, η πρώτη δεν θα είχε καμία ελπίδα...

Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2016

BLACKBIRD

     Για την 52η επέτειο της πρώτης εμφάνισης των Beatles στην Αμερική, ο Jon Batiste, το παιδί-θαύμα της τζαζ μουσικής, έπαιξε -στο ίδιο στούντιο που είχαν εμφανιστεί κι εκείνοι- μια καταπληκτική διασκευή του Blackbird, του τραγουδιού που έγραψε ο McCartney για το κίνημα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων στην Αμερική.


Τρίτη 9 Φεβρουαρίου 2016

BEATLEMANIA!

     Τον Οκτώβριο του '63, ο Αμερικάνος παρουσιαστής Ed Sullivan βρισκόταν στο αεροδρόμιο του Heathrow τη στιγμή που έβγαιναν από το αεροπλάνο οι Beatles, μετά από μια περιοδεία στη Σουηδία. Βλέποντας την υστερία των φανατικών θαυμαστριών του συγκροτήματος, αποφάσισε να ψάξει λιγάκι ποιοι είναι αυτοί οι τύποι και να τους καλέσει στην εκπομπή του στη Νέα Υόρκη. Πράγματι, οι Beatles εμφανίστηκαν στο "The Ed Sullivan Show" στις 9 Φεβρουαρίου του 1964, εδραιώνοντας το φαινόμενο της Beatlemania, που είχε ήδη ξεκινήσει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η εκπομπή του Ed Sullivan ήταν από τις πιο δημοφιλείς στην Αμερική· όπως είχε παρατηρήσει σχετικά ο George Harrison, "ακόμα και η εγκληματικότητα στη Νέα Υόρκη φαινόταν να μειώνεται όταν ήταν στον αέρα το show του Ed Sullivan". Στην εμφάνιση των Beatles όμως η θεαματικότητα χτύπησε κόκκινο: 73 εκατομμύρια θεατές, δηλαδή το 45,3% των νοικοκυριών που διέθεταν τηλεοπτική συσκευή, στήθηκαν μπροστά από την οθόνη για να δουν το καινούριο φαινόμενο της ποπ μουσικής, αγγίζοντας ένα ρεκόρ που δεν έχει καταρριφθεί από τότε. Υπήρχαν βέβαια και οι τυχεροί που είδαν το show ζωντανά. Και σ' αυτήν την περίπτωση οι αιτήσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο: 50.000 άτομα ζήτησαν να παρευρεθούν στην εμφάνιση των Beatles, για να τα καταφέρουν τελικά μόνο 700, μιας και το studio δεν μπορούσε να χωρέσει περισσότερους. Πολλοί από αυτούς είχαν βάλει μέσον προκειμένου να βρουν μια θέση στο κοινό, όπως για παράδειγμα η κόρη του Νίξον, που ζήτησε από τον μπαμπά της να πιέσει για να εξασφαλίσει ένα εισιτήριο.
     Το show άρχισε με τον Sullivan να διαβάζει ένα συγχαρητήριο τηλεγράφημα από τον Elvis και στη συνέχεια, ο John, ο Paul, ο George και ο Ringo ήρθαν στη σκηνή κι έπαιξαν το "All My Loving",  το "Till There Was You" και το "She Loves You", εν μέσω ακατάπαυστων ξεφωνητών από το κοινό. Στη συνέχεια της εκπομπής, παρουσιάστηκαν άλλοι καλλιτέχνες, αλλά η παρουσία τους ήταν επισκιασμένη από την εμφάνιση των Beatles. Στο τέλος του show, οι Beatles έπαιξαν άλλα δύο τραγούδια, το "I Saw Her Standing There" και το "I Want To Hold Your Hand", προξενώντας νέα κύματα υστερίας στο κοινό. Όταν τελείωσε η εκπομπή, ο μουσικός διευθυντής της φέρεται να δήλωσε "Τους δίνω έναν χρόνο", θεωρώντας ότι είναι μια μόδα που θα περάσει. Εμείς βέβαια, 52 χρόνια μετά, ξέρουμε πολύ καλά πόσο έξω έπεσε...

Υ.Γ.; Οι πληροφορίες προέρχονται από εδώ κι εκεί.

Τρίτη 2 Φεβρουαρίου 2016

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΘΑ' ΡΘΕΙ

Ο θάνατος και θα 'ρθει και θα 'χει τα μάτια σου -
αυτός ο θάνατος που μας συντροφεύει
απ' το πρωί ως το βράδυ, άγρυπνος,
κρυφός, σαν μια παλιά τύψη
ή μια παράλογη συνήθεια. Τα μάτια σου
θα 'ναι μια άδεια λέξη,
κραυγή που έσβησε, σιωπή.
Έτσι τα βλέπεις κάθε πρωινό
όταν μονάχη σκύβεις
στον καθρέφτη. Ω αγαπημένη ελπίδα,
αυτή τη μέρα θα μάθουμε κι εμείς
πως είσαι η ζωή κι είσαι το τίποτα.


Για όλους ο θάνατος έχει ένα βλέμμα.
Ο θάνατος θα 'ρθει και θα 'χει τα μάτια σου.
Θα 'ναι σαν ν' αφήνεις μια συνήθεια,
σαν ν' αντικρίζεις μέσα στον καθρέφτη
να αναδύεται ένα πρόσωπο νεκρό,
σαν ν' ακούς ένα κλεισμένο στόμα.
Θα κατεβούμε στην άβυσσο βουβοί.

Τσέζαρε Παβέζε, μτφρ. Σωτήρης Τριβιζάς