ΜΠΕΝΙΤΟ ΣΕΡΕΝΟ

     Μπορεί ο Μόμπυ Ντικ να μην έχει βγει ακόμα από τη λίστα με τα βιβλία που θέλω να διαβάσω, αλλά πρόσφατα τελείωσα ένα άλλο βιβλίο του Μέλβιλ, τη νουβέλα "Μπενίτο Σερένο". Θα μπορούσα να πω απλώς "Διαβάστε το, είναι καταπληκτικό. Και μετά ξαναδιαβάστε το. Τη στιγμή που θα ολοκληρώσετε την πρώτη ανάγνωση, θα διαπιστώσετε την αναγκαιότητα της δεύτερης". Μια τέτοια ανάρτηση όμως θα έμοιαζε περισσότερο με sms, οπότε θα πω ακόμα μερικά πράγματα. Το έργο, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1855, αναφέρεται σε πραγματική ιστορία (μάλιστα, στο τέλος του έργου παρατίθενται και μέρη από τα πρακτικά της δίκης που ακολούθησε τα συμβάντα), την οποία ο Μέλβιλ διάβασε στα απομνημονεύματα του Αμερικανού καπετάνιου Amasa Delano (το γράφω στα αγγλικά γιατί δεν είμαι σίγουρη για τη σωστή προφορά του ονόματος), που είναι και ένας από τους πρωταγωνιστές. Ωστόσο, δεν είναι παρά με την πένα του Μέλβιλ που αυτή η ενδιαφέρουσα, παράξενη ιστορία μετατράπηκε σε αριστούργημα.
     Τα γεγονότα διαδραματίζονται το 1799 κοντά στο νησί Santa Maria, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Χιλής. Ο καπετάνιος Delano, από το κατάστρωμα του δικού του πλοίου, βλέπει ένα παλιό ισπανικό σκαρί, το Σαν Ντόμινικ, το οποίο φαίνεται σχεδόν ακυβέρνητο και σε κακή κατάσταση. Αποφασίζει να το προσεγγίσει μαζί με μερικούς άνδρες του για να δει τι συμβαίνει. Ανεβαίνοντας στο πλοίο, βλέπει διάφορα πράγματα που τον ξαφνιάζουν: το ακρόπρωρο είναι σκεπασμένο και μόνο στη βάση του είναι ορατή η επιγραφή "ακολούθησε τον αρχηγό σου", γραμμένη στα ισπανικά. Το πλήρωμα και οι επιβαίνοντες στο καράβι είναι κατά πλειοψηφία μαύροι, οι οποίοι φαίνονται ισότιμοι με τους λιγοστούς λευκούς. Ο καπετάνιος, ο Μπενίτο Σερένο, είναι ένας χλωμός νεαρός αριστοκράτης με κλονισμένα νεύρα, ο οποίος αδυνατεί να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και στηρίζεται αποκλειστικά στη βοήθεια του αφοσιωμένου σκλάβου του Μπάμπο. Όλοι οι επιβαίνοντες στο Σαν Ντόμινικ, συμπεριλαμβανομένου του καπετάνιου, αφηγούνται στον Delano μια περίπλοκη ιστορία με τρικυμίες και επιδημίες που χτύπησαν το καράβι και τους έχουν φέρει όλους σ' αυτή την άθλια κατάσταση. Ο Delano λοιπόν στέλνει τους άνδρες του να φέρουν προμήθειες και ο ίδιος παραμένει στο καράβι για να βοηθήσει όπως μπορεί. Δε θα πω περισσότερα για την υπόθεση, θα επισημάνω όμως το εξής: Μια από τις σημαντικότερες αρετές του έργου είναι ότι παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα στο Σαν Ντόμινικ από την οπτική γωνία του καπετάνιου Amasa Delano, παρ' όλο που η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη. Η επιλογή αυτή είναι ιδιοφυής, γιατί, ενώ τις περισσότερες φορές ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από τον αναγνώστη, στην περίπτωση αυτή, ο αναγνώστης, καθώς προχωρά η ιστορία, φτάνει να γνωρίζει περισσότερα από τον αφηγητή. Για να γίνω πιο σαφής, ο καπετάνιος Delano είναι ένας άνθρωπος, πρακτικός, αισιόδοξος, αγαθός και αφελής, που σκέφτεται με στερεότυπα, τα οποία βέβαια στο τέλος καταρρίπτονται ένα- ένα. Στις ώρες που περνά πάνω στο Σαν Ντόμινικ βλέπει πολλά πράγματα που του φαίνονται αλλόκοτα αλλά δεν μπαίνει στον κόπο να τα αποκρυπτογραφήσει και δέχεται αβίαστα τις εξηγήσεις που του προσφέρουν γι 'αυτά. Τα στερεότυπα της εποχής του και της φυλής του δεν του επιτρέπουν να σκεφτεί πιο ευέλικτα, επομένως μένει στην επιφάνεια των γεγονότων. Ο αναγνωστης όμως δεν αργεί να καταλάβει, σε γενικές γραμμές, τι συμβαίνει και περιμένει βασανιστικά τη στιγμή που θα αποκαλυφθεί η αλήθεια.
     Εκτός από την επιλογή της οπτικής γωνίας που κάνει την πλοκή διφορούμενη, πολλές συζητήσεις έχει προκαλέσει και η θέση που παίρνει ο συγγραφέας για το ζήτημα της δουλείας σ' ένα έργο που γράφτηκε μόλις έξι χρόνια πριν από την έναρξη του αμερικανικού εμφυλίου. Είναι υπέρ ή κατά; Οι λευκοί είναι οι καλοί και οι μαύροι οι κακοί ή αντίστροφα; Ποια φυλή σκιαγραφείται πιο θετικά; Ο καθένας δίνει τη δική του απάντηση και η δική μου είναι ότι κανένας δεν είναι πραγματικά καλός σ' αυτή τη βίαιη ιστορία. Ωστόσο, τείνω να πιστέψω ότι ο Μέλβιλ δεν είχε σκοπό να καταγγείλει τη δουλεία σε τούτο το έργο. Αν στόχευε σ' αυτό, θα πρόσφερε και την εκδοχή των σκλάβων μετά από την εκδοχή του Amasa  Delano και του Μπενίτο Σερένο. Πιστεύω όμως ότι εδώ ο βασικός του στόχος ήταν ο στοχασμός πάνω στη σχέση υπηρέτη- αφέντη και τη δύναμη της εξουσίας που μπορεί να ασκήσει κάποιος στο μυαλό κάποιου άλλου, μια εξουσία που μπορεί να συνεχίζεται ακόμα κι όταν το υποκείμενό της έχει απομακρυνθεί. Γι' αυτό κι όταν στο τέλος ο Μπενίτο Σερένο "ακολούθησε τον αρχηγό του" δε γνωρίζουμε ποιον ακριβώς εννοεί ο αφηγητής....

Ήδη είπα πάρα πολλά. Θα ολοκληρώσω λέγοντας ότι η νουβέλα κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα σε μια εξαιρετική έκδοση. Μπορείτε να διαβάσετε το πρωτότυπο εδώ αλλά η ανάγνωση είναι κάπως κοπιώδης, μιας και το κείμενο περιέχει αρκετό εξειδικευμένο ναυτικό λεξιλόγιο.