ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

    Κι από τον Τσέχοφ με τις λεπταίσθητες παρατηρήσεις  για την ανθρώπινη φύση και τις υπόκωφες συγκρούσεις που ποτέ δε φτάνουν στην επιφάνεια, περνάμε σ'έναν άλλο μεγάλο Ρώσο συγγραφέα, στον οποίο οι συγκρούσεις όχι μόνο φτάνουν στην επιφάνεια αλλά παρασύρουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Μιλάω φυσικά για τον Ντοστογιέφσκι, που κι ο ίδιος διακατεχόταν από έντονα πάθη και πυρετικές αγωνίες, όμοια με τους ήρωές του. Πάντα είχα την εντύπωση ότι έγραφε για να σωθεί, ότι η συγγραφή ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσε να ανακουφίσει τη βασανισμένη ύπαρξή του και το παρακάτω χειρόγραφο από τους "Δαιμονισμένους" (ή μήπως είναι πιο σωστός ο τίτλος "οι Σατανάδες", όπως προτείνει ο Μπόρχες στο διήγημα "ο Άλλος";) μου ενισχύει κατά κάποιο τρόπο αυτή την εντύπωση: δεν υπάρχει εκατοστό στο χαρτί που να μην έχει γράψει κάτι κι οι σημειώσεις του είναι τόσο ακανόνιστες, σαν να' πρεπε να καταγράψει αμέσως αυτά που του έρχονταν στο μυαλό, να προλάβει, αλλιώς θα τον έκαιγαν... Το γραπτό αποπνέει ταραχή, ανησυχία, όπως ταραγμένη κι ανήσυχη ήταν η ψυχή του κι όλο του το έργο, το οποίο, σε τελική ανάλυση, προσπαθεί να χαρτογραφήσει την ανθρώπινη ψυχή, φτάνοντας ακόμα και στα πιο επικίνδυνα, στα πιο σκοτεινά μέρη της.