ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΒΙΔΙΟΥ: ΚΑΛΛΙΣΤΩ ΚΑΙ ΑΡΚΑΣ

     Όσοι ακολούθησαν την τρίτη δέσμη ή τη θεωρητική κατεύθυνση, είχαν την εξής πρώτη επαφή με τη ρωμαϊκή γραμματεία: Ovidius poeta in terra Pontica exulat, δηλαδή, ο Οβίδιος ο ποιητής είναι εξόριστος στη γη του Πόντου. Ποιος ήταν αυτός ο Οβίδιος; Γιατί τον εξόρισαν στη γη του Πόντου και γιατί  αυτός "επιθυμεί τη Ρώμη και θρηνεί την αντίξοη τύχη"; Ουδέποτε αναρωτήθηκα. Το σχολικό βιβλίο ήταν της λογικής "Λόλα να ένα μήλο" και η επιλογή των κειμένων που περιλάμβανε ό, τι πρέπει για αναγνώστες που είχαν υποστεί λοβοτομή. Χρόνια μετά όμως, ήρθα σ' επαφή με τον Οβίδιο και το έργο του και πραγματικά συνειδητοποίησα το μεγαλείο του.
     Ο Οβίδιος γεννήθηκε το 43 π.Χ. στην πόλη Σούλμο, κοντά στη Ρώμη, σε μια ευκατάστατη οικογένεια, η οποία φρόντισε να του παρέχει μια καλή μόρφωση ώστε να σταδιοδρομήσει στη δημόσια διοίκηση. Εκπαιδεύτηκε λοιπόν στη ρητορική και ταξίδεψε για ένα χρόνο στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις, όπως έκαναν τότε όλοι οι γόνοι των εύπορων ρωμαϊκών οικογενειών. Ωστόσο, πολύ γρήγορα εγκατέλειψε την πολιτική σταδιοδρομία και αφιερώθηκε στην ποίηση. Σε ηλικία 50 ετών όμως, εξορίστηκε με απόφαση του ίδιου του Αυγούστου στην πόλη Τόμοι της Μαύρης Θάλασσας, τη σημερινή Κοστάντζα της Ρουμανίας, όπου πέθανε το 17 μ.Χ. Η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ήταν εκείνη την εποχή πραγματική "no man's land" και η εξορία εκεί ισοδυναμούσε με εξόντωση. Για ποιο λόγο λοιπόν ένας δημοφιλής ποιητής να τιμωρηθεί από τον αυτοκράτορα με τόσο σκληρό τρόπο; Σύμφωνα με τον ίδιο τον Οβίδιο, ευθύνεται ένα ποίημα και ένα μυστικό. Το ποίημα είχε να κάνει με τη συλλογή  Ars Amatoria, με την οποία ο Αύγουστος θεωρούσε ότι ο ποιητής προσέβαλε τα χρηστά ήθη. Αυτό όμως ήταν περισσότερο η δικαιολογία παρά η αιτία. Ο πραγματικός λόγος ήταν το μυστικό, δηλαδή κάτι που είχε δει ή ακούσει ο Οβίδιος και το απέκρυψε από τον αυτοκράτορα.

     Το σημαντικότερο έργο του ήταν οι Μεταμορφώσεις, ένα έπος που περιλαμβάνει 15 βιβλία, στα οποία πραγματεύεται ελληνικούς και λατινικούς μύθους, από τη γέννηση του κόσμου ως την αποθέωση του Καίσαρα, με συνεκτικό στοιχείο τις μεταμορφώσεις. Βέβαια, η πλειοψηφία των ποιητών είτε στην αρχαία Ελλάδα είτε στην αρχαία Ρώμη, αντλούσαν τα θέματά τους από τους μύθους, όμως ο Οβίδιος προχωρά ένα βήμα παραπέρα, καθώς προσπαθεί να συμπεριλάβει το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό των γνωστών μύθων, με λίγα λόγια, να γράψει μυθολογία. Την προσοχή μας τραβούν οι εξαιρετικά βίαιες εικόνες: βιασμοί, διαμελισμοί σωμάτων και άγριες δολοφονίες περιγράφονται με κάθε ανατριχιαστική λεπτομέρεια. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι οι αναγνώστες του ήταν θεατές παρόμοιων σκηνών στο Κολοσσαίο, άρα ήταν, κατά κάποιο τρόπο, εθισμένοι στη βία.
     Οι ιστορίες που βρίσκουμε στις Μεταμορφώσεις αποκαλύπτουν ένα πληθωρικό ταλέντο και μια παιγνιώδη διάθεση που εξηγούν τη μεγάλη ανταπόκριση των αναγνωστών. Οι Μεταμορφώσεις ήταν εξαιρετικά δημοφιλές ανάγνωσμα κατά το Μεσαίωνα και υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλά έργα τέχνης, από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας. Πραγματικά, θα μπορούσε να υπάρχει ένα μπλογκ όπου κάθε μέρα θα αναρτώνται ταινίες, βίντεο, τραγούδια ή πίνακες εμπνευσμένοι από ιστορίες των Μεταμορφώσεων.
     Λέω να το επιχειρήσω για λίγες μέρες. Θα ξεκινήσω με την ιστορία της Καλλιστώς, της πανέμορφης ακολούθου της Άρτεμης. Ο Δίας, μεταμορφωμένος σε Άρτεμη κατάφερε να την πλησιάσει και στη συνέχεια να τη βιάσει. Εκείνη, έκρυψε την εγκυμοσύνη της από την Άρτεμη και τις άλλες ακολούθους της μέχρι τη στιγμή που πήγαν να κάνουν μπάνιο στο ποτάμι και αποκαλύφθηκε η κοιλιά της. Η Άρτεμη την έδιωξε και η Ήρα, μόλις το βασανισμένο κορίτσι γέννησε τον Αρκά, γιο του Δία, τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα. Χρόνια αργότερα, ο Αρκάς, πηγαίνοντας για κυνήγι, έριξε το ακόντιο στην ίδια του τη μάνα για να τη σκοτώσει. Τότε ο Δίας, για να αποτρέψει μια τέτοια τραγική μοίρα, μεταμόρφωσε μάνα και γιο σε αστερισμούς, τη Μεγάλη και τη Μικρή Άρκτο. Καλύτερα όμως ν' ακούσετε εδώ την ιστορία από τον Ted Hughes, δαφνοστεφή Άγγλο ποιητή, σε δική του μετάφραση από τα λατινικά στα αγγλικά. Ακόμη κι αν δεν ξέρετε αγγλικά, αξίζει τον κόπο να ακούσετε την υπέροχη απαγγελία του.