Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

     Γενικά, αποφεύγω τις απόλυτες δηλώσεις, που ανάγουν τις προσωπικές εμπειρίες και προτιμήσεις σε αδιαμφισβήτητες πραγματικότητες ή αναπαράγουν στερεότυπα, ωστόσο, σ' αυτό το post θα επιχειρήσω να μεταφέρω τρεις τέτοιες δηλώσεις:

1. το ωραιότερο μετρό στον κόσμο είναι το μετρό της Μόσχας.

2. η ρώσικη λογοτεχνία κατέχει την υψηλότερη θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία.

3. ο ρώσικος λαός αγαπά και τιμά τους λογοτέχνες του περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον.

Δε νομίζω ότι μπορεί κανείς να διαφωνήσει με την πρώτη δήλωση -κι όσο για τις άλλες δύο, ε, ας παραδεχτούμε τουλάχιστον ότι υπάρχουν πάρα πολλές πιθανότητες να λένε την αλήθεια. Προς επίρρωση και των τριών, μπορούμε να δούμε φωτογραφίες από μερικούς σταθμούς του μοσχοβίτικου μετρό, οι οποίοι είναι αφιερωμένοι σε μεγάλους Ρώσους λογοτέχνες. Πέραν τούτου, όπως διάβασα στον guardian (www.theguardian.com) μέσω του open culture (www.openculture.com), από τα τέλη του 2014, οι επιβάτες του μετρό μπορούν να κατεβάσουν δωρεάν στα smartphones ή τα tablets τους αριστουργήματα των μεγάλων Ρώσων συγγραφέων, από τον Πούσκιν ως τον Γκόρκι, κι ακόμα να προτείνουν επιπλέον συγγραφείς ή έργα για να ενταχθούν σ' αυτή την e -βιβλιοθήκη. Μπορώ μόνο να φανταστώ πόσο δύσκολο είναι να παίρνει κανείς το μετρό στις εφτά το πρωί, στους -10 του ρώσικου χειμώνα, για να πάει στη δουλειά, οπότε, ας υπάρχει τουλάχιστον η παρηγοριά της τέχνης... Για πολλούς από μας, στις δύσκολες περιόδους, είναι, ίσως, το μόνο που έχουμε.

Ξεκινάμε με τον σταθμό Πούσκιν, αντάξιο της μεγαλοπρέπειας ενός Ρώσου ευγενούς.

Ο σταθμός που είναι αφιερωμένος στον Τσέχοφ, είναι, αντίθετα, πιο χαμηλών τόνων, πιάνοντας κάτι από τη μελαγχολία του συγγραφέα.

Ανάμεσα στις στάσεις Τσεκόφσκαγια και Τβέρσκαγια, υπάρχει ένα επιβλητικό άγαλμα του Μαξίμ Γκόρκι.

Ο σταθμός που είναι αφιερωμένος στον ποιητή Μαγιακόφσκι χτίστηκε επί Στάλιν, το 1938, σε ρυθμό art deco, με πολλά φουτουριστικά στοιχεία -ευδιάκριτα κυρίως στα μωσαϊκά του σταθμού -που απηχούν την ποίηση του Μαγιακόφσκι. Το 2005 προστέθηκε μια νέα έξοδος με επίσης υπέροχα μωσαϊκά, στα οποία έχουν ενσωματωθεί στίχοι του ποιητή.

Ο σταθμός Ντοστογιέφσκι είναι ο πιο πρόσφατος, αφού άνοιξε το 2010. Οι τοιχογραφίες του είναι εμπνευσμένες από τα διασημότερα έργα του συγγραφέα, δηλαδή το "Έγκλημα και Τιμωρία" (πρώτη εικόνα), τον "Ηλίθιο" (δεύτερη εικόνα) και τους αδερφούς Καραμαζόφ (τρίτη εικόνα).

Υ.Γ.: Οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες των σταθμών του μοσχοβίτικου μετρό είναι παρμένες από τα αντίστοιχα λήμματα της wikipedia, καθώς και από τα παρακάτω sites: russianlandmarks.wordpress.com και russianculture.tumblr.com.

Ο ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΣΤΟ ΟΜΣΚ ΤΗΣ ΣΙΒΗΡΙΑΣ ΤΟ 1853

(πηγή: dostoyevsky.tumblr.com)

ΚΟΥΙΖ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΝΤΟΥΕΤΑ

     Ήρθε η ώρα για ένα ακόμη κουίζ· αυτή τη φορά δεν έχει να κάνει ούτε με την πρώτη πρόταση ενός βιβλίου, ούτε με την τελευταία, ούτε με την εκατοστή έκτη... Το θέμα είναι τα λογοτεχνικά ντουέτα: εραστές, φίλοι, συνεργάτες, άσπονδοι εχθροί, όλων των ειδών τα ζευγάρια που περιέχονται σε γνωστά μυθιστορήματα ή διηγήματα. Αυτό που πρέπει να κάνετε, είναι να βρείτε από ποιο λογοτεχνικό έργο προέρχεται κάθε ζευγάρι. Οι απαντήσεις, όπως πάντα, στα σχόλια. 

1. Κοροβιόφ και Μπεγκεμότ
2. Κάθριν και Χίθκλιφ
3. Άχαμπ και Στάρμπακ
4. Γκίλγκαμες και Ενκιντού
5. Κατερίνα και Πετρούκιος
6. Ελίζαμπεθ Μπένετ και κ. Ντάρσι
7. Πανδώρα και Άντριαν
8. Ερμιόνη και Ρον
9.  Σεττεμπρίνι και Νάφτα
10. Μπενίτο Σερένο και Μπάμπο
11. Σόνια Μαρμελάντοβα και Ροντιόν Ρασκόλνικοφ
12. Έμμη Μπρόμπρετσμπεργκ και Μάνος Σιμωνίδης
13.  Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ και Άντσο της Μελκ
14.  Μοντάνα Γουάιλντχακ και Μπίλι Πίλγκριμ
15. Φερμίνα Δάσα και Φλορεντίνο Αρίσα

 Marilyn Silverstone (πηγή: thomerama.tumblr.com)

ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

     Ο Νίτσε έλεγε ότι το διάβασμα των έργων του Ντοστογιέφσκι ήταν μια από τις μεγαλύτερες ευτυχίες της ζωής του. Συμφωνώ, όσο παράδοξο κι αν είναι να θεωρείται ευτυχία το διάβασμα σκοτεινών ιστοριών με ήρωες που υποφέρουν. Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι οι "Δαιμονισμένοι", με όλους αυτούς τους κολασμένους που έχουν χάσει την ψυχή τους. Μια εκδοχή αυτών των ηρώων μπορούμε να βρούμε στο μπλογκ vanengraph.tumblr.com. Δεν είναι όπως τους έχω φανταστεί, γεμάτους τρόμο και ιδρωμένη αγωνία, έχουν όμως μια ανατριχιαστική ψυχρότητα -έτσι όπως τους έχει αγκαλιάσει ο άγγελος του θανάτου- που, ναι, είναι οι Δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι.

Ιβάν Σάτοφ

 Νικολάι Σταυρόγκιν

Στεπάν Τροφίμοβιτς Βερχοβένσκι

Πιοτρ Στεπάνοβιτς Βερχοβένσκι

ΚΙ ΆΛΛΟ ΚΟΥΙΖ

     Μήνες μετά από αυτό το κουίζ, ήρθε η στιγμή για το επόμενο! Το προηγούμενο είχε να κάνει με την πρώτη πρόταση γνωστών βιβλίων, ενώ τούτο αναφέρεται στην τελευταία. Σε μερικές περιπτώσεις σας δίνω μια μικρή βοήθεια (λέξεις- κλειδιά), για να μην απογοητευτείτε από το σκορ κι αποφασίσετε ν' απαρνηθείτε το bibliokult μια για πάντα.. Οι απαντήσεις, όπως πάντα, στα σχόλια.

1. Ζήτω ο Καραμάζοφ! -κραύγασε ακόμα μια φορά με ενθουσιασμό ο Κόλια, και για ακόμα μια φορά τα αγόρια επανέλαβαν το επιφώνημά του.
2.  Αχ Μπάρτλεμπυ! Αχ ανθρωπότης!
3. Και ο Τούρκος έμεινε Τούρκος.
4. Μα τρεις μέρες μετά τον Ζυλιέν, πέθανε αγκαλιάζοντας τα παιδιά της.
5. Και τη στιγμή που το κατάλαβε, έπαψε πια να καταλαβαίνει.
6. Κι όταν τον φτάνουν επιτέλους οι φλόγες ξεκαρδίζεται στα γέλια, πρώτη φορά στη ζωή του.
7. Κι ο Τουρκόγιαννος έγειρε το βλέμμα του προς τη σιδερένια πόρτα, εκοίταξε μια στιγμή τη Μαργαρίτα, αναστέναξε κι εμπήκε ξανά κλαίοντας στο κελί του.
8. Αφήνω αυτή τη γραφή, δεν ξέρω για ποιον, δεν ξέρω πια γύρω από τι: stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus.
9. Για πρώτη φορά στη ζωή τους είχαν κάνει κάτι από αγάπη.
10.  Δε γνωρίζω τι απέγινε η Ραραού.
11. Όπου, τρεις μήνες μετά την αθώωσή του, ο Μπενίτο Σερένο, στο φέρετρό του, ακολούθησε πράγματι τον αρχηγό του.
12. Έτσι και το κάνεις, τότε όλοι αρχίζουν να σου λείπουνε.
13. Ένα πουλί ψιθύρισε στον Μπίλι Πίλγκριμ: "Που- τι- ουίτ;"
14. Στην άκρη της αραβικής συνοικίας το τραμ, φορτωμένο ακόμη μ' ανθρώπους, έκανε μια μεγάλη στροφή 180 μοιρών και σταμάτησε· ήταν το τέλος της γραμμής.
15. Αυτό θα μπορούσε να είναι το θέμα ενός καινούργιου μυθιστορήματος· το σημερινό μας όμως τελειώνει εδώ.

 

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΟΥΣΕ ΤΑ ΣΚΥΛΙΑ

     Στο προηγούμενο ποστ, η Ζέιντι Σμιθ μιλούσε για βιβλία που μέσα τους βυθίζεσαι και σχεδόν ξεχνάς ότι έχεις δική σου ζωή. Κάτι τέτοιο συνέβη και σε μένα πριν λίγες μέρες με το μυθιστόρημα του Λεονάρντο Παδούρα "Ο Άνθρωπος Που Αγαπούσε Τα Σκυλιά" (εκδόσεις Καστανιώτη). Όσο διάβαζα το βιβλίο, ένιωθα περισσότερο ότι συμμετέχω σε ένα κυνήγι θανάτου που ξεκίνησε από τη Σοβιετική Ένωση και, περνώντας από την Ισπανία και το Μεξικό, κατέληξε στην Κούβα, παρά ότι περνώ ήσυχες μέρες στο πατρικό μου.

     Το βιβλίο αναφέρεται σε τρεις άνδρες που η Ιστορία συνέθλιψε τις ζωές τους, τρεις άνδρες που πίστεψαν στο όραμα μιας κομμουνιστικής κοινωνίας, για να διαψευστούν αργότερα οδυνηρά, κι ακόμα τρεις άνδρες που μοιράζονταν την ίδια αγάπη για τα σκυλιά: τον Λεόν Τρότσκι, τον Ραμόν Μερκαντέρ και τον Ιβάν Κάρδενας. Ο πρώτος, στενός συνεργάτης του Λένιν και αρχηγός του Κόκκινου Στρατού, ανήκει στους πρωταγωνιστές της Ιστορίας. Ο δεύτερος, δολοφόνος του πρώτου, γίνεται κομμάτι της Ιστορίας μόνο και μόνο επειδή εκτέλεσε μια εντολή - περίπου όπως ο πιλότος του βομβαρδιστικού στη Χιροσίμα. Ο τρίτος, αποδέκτης της ιστορίας του δεύτερου, θα μπορούσε να είναι ένας από μας, ένα από τα αναρίθμητα πρόσωπα που βιώνουν την Ιστορία μόνο ως θύματά της, χωρίς καμία δυνατότητα να παρέμβουν στα γεγονότα.
     Το κεντρικό γεγονός στο μυθιστόρημα είναι βέβαια η δολοφονία του Τρότσκι, όμως πρέπει πρώτα να διαβάσουμε περισσότερες από 500 σελίδες για να φτάσουμε σ' αυτό. Η αφήγηση ξεκινά το 1929, όταν ο Τρότσκι και η οικογένειά του εγκαταλείπουν τη Σοβιετική Ένωση και παίρνουν το μακρύ δρόμο της εξορίας: από την Πρίγκηπο στη Γαλλία, μετά στη Νορβηγία και τελικά στο Μεξικό. Σταδιακά, ο κλοιός γύρω από τον Τρότσκι στενεύει κι ο ίδιος νιώθει όλο και πιο πολύ την παγερή ανάσα του Στάλιν στο σβέρκο του. Ωστόσο, ενώ είναι βέβαιος από την πρώτη στιγμή ότι ο Στάλιν δε θα του χαρίσει τη ζωή, συνεχίζει με αμείωτη ένταση να προσπαθεί ν' αποκαταστήσει την αλήθεια και να διατηρήσει την επίφαση μιας κανονικής ζωής. Στη διάρκεια αυτής της προσπάθειας, οι απώλειες είναι βαρύτατες: τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του και η πλειοψηφία των συντρόφων του θανατώνονται, ενώ για τον ίδιο ο θάνατος έρχεται μόνο όταν έχει χάσει σχεδόν κάθε στήριγμα και κάθε ελπίδα.
     Παράλληλα, ξετυλίγεται η ιστορία του Ραμόν Μερκαντέρ, που είναι και η πιο ενδιαφέρουσα για τον αναγνώστη. Ο Ραμόν είναι ακόμα μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού στον Ισπανικό Εμφύλιο, όταν δέχεται την πρόταση που του μεταφέρει η μητέρα του να μπει στις Μυστικές Υπηρεσίες της Σοβιετικής Ένωσης. Σιγά σιγά, ο Ραμόν εγκαταλείπει τον εαυτό του για να μετατραπεί σε μια μηχανή που ξέρει να υπακούει, να αντέχει και να σκοτώνει. Με τελικό σκοπό να διεισδύσει στο περιβάλλον του Τρότσκι και να τον δολοφονήσει, αφομοιώνει την ταυτότητα ενός ευκατάστατου, μποέμ Βέλγου που ζει στο Παρίσι, του Ζακ Μορνάρ, και αποκτά δεσμό με τη Σίλβια Αγγέλοφ, μια Αμερικανίδα αφοσιωμένη στον Τρότσκι. Λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ευρώπη, πηγαίνει συντροφιά με τη Σίλβια στο Μεξικό, φαινομενικά για να στήσει μια δική του επιχείρηση, στην πραγματικότητα όμως για να σκοτώσει τον Τρότσκι. Μετά από κάποιο διάστημα, καταφέρνει να μπει στο σπίτι του υποψήφιου θύματος και να του σπάσει το κεφάλι με μια ορειβατική σκαπάνη. Στην οργάνωση της δολοφονίας είχε ως συνεργό τη μητέρα του. Αφού πέρασε είκοσι χρόνια σε φυλακές του Μεξικού, ο Ραμόν Μερκαντέρ επέστρεψε στον κόσμο όχι ως ήρωας αλλά ως παρίας. Μεταφέρθηκε στη Σοβιετική Ένωση, όπου παρασημοφορήθηκε αλλά έζησε με ψεύτικο όνομα, και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του μεταξύ ΕΣΣΔ και Κούβας, άρρωστος από καρκίνο. Ως το τέλος της ζωής του, συνέχιζε να ακούει μέσα στο κεφάλι του την κραυγή του Τρότσκι την ώρα που τον σκότωνε. Στοιχειωμένος από το φάντασμα του θύματός του, είχε μετατραπεί κι ο ίδιος σε φάντασμα.
     Η τρίτη ιστορία, αυτή που αναφέρεται στον Κουβανό Ιβάν Κάρδενας (alter ego του ίδιου του συγγραφέα), ξεκινά το 1977. Ο Ιβάν, έχει πια παραιτηθεί από τις συγγραφικές του φιλοδοξίες και ζει στα όρια της ανυπαρξίας παλεύοντας να επιβιώσει. Όποτε βρίσκει λίγο χρόνο, κάνει περιπάτους στην αγαπημένη του παραλία έξω από την Αβάνα. Εκεί, τραβούν την προσοχή του δυο υπέροχα σκυλιά, δυο ρωσικά μπορζόι. Ο ιδιοκτήτης των σκύλων συστήνεται στον Ιβάν ως Χάιμε Λόπες και αρχίζει σιγά σιγά να του εμπιστεύεται την τρομερή ιστορία ενός φίλου του, του Ραμόν Μερκαντέρ, δολοφόνου του Τρότσκι. Ο Ιβάν μετά από λίγο καταλαβαίνει ότι έχει μπροστά του τον ίδιο τον Ραμόν Μερκαντέρ και κλονίζεται τόσο πολύ από τις εκμυστηρεύσεις του, που συνειδητοποιεί ότι μόνο γράφοντας γι' αυτές θα μπορέσει ν' απαλλαγεί από το βάρος τους.
     Κατά την αφήγηση των τριών αυτών ιστοριών, που συμπλέκονται τελικά σε μία, ο όγκος των πληροφοριών που έχει να διαχειριστεί ο συγγραφέας είναι τεράστιος: ο Ισπανικός Εμφύλιος, οι δίκες της Μόσχας, οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες και η διαβόητη Λουμπιάνκα, το σύμφωνο Ριμπεντροπ- Μολότοφ και οι διώξεις του κουβανικού καθεστώτος καταγράφονται όλα με διαφωτιστικές λεπτομέρειες. Ωστόσο ο συγγραφέας δεν επικεντρώνεται σε αυτά. Δεν επικεντρώνεται καν στην πλοκή, που ξεπερνά κάθε κατασκοπικό θρίλερ, παρ' όλο που είναι πέρα για πέρα αληθινή. Αντιθέτως, το κύριο μέλημα του Παδούρα είναι να φωτίσει την ψυχοσύνθεση των ηρώων και ιδιαίτερα τα πιο σκοτεινά της σημεία, πράγμα που τον φέρνει κοντά στον Ντοστογιέφσκι. Ειδικότερα η σκιαγράφηση της ακραίας προσωπικότητας της Καριδάδ Μερκαντέρ ντελ Ρίο, της μητέρας του Ραμόν, και η επίδραση που είχε στον γιο της, μοιάζει σαν να βγήκε από τις σελίδες των Δαιμονισμένων. Όσο για τον ίδιο τον Ραμόν και τον τρόπο που παλεύει με τους δικούς του δαίμονες, θυμίζει το "Έγκλημα και Τιμωρία".
     "Ο Άνθρωπος Που Αγαπούσε Τα Σκυλιά" δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο. Είναι όμως ένα βιβλίο συγκλονιστικό, που ο αναγνώστης το κουβαλά μέσα του για πολύ καιρό αφότου το τελειώσει.

Υ.Γ. 1: Δε μπορώ να μην αναφερθώ στην εξαιρετική μετάφραση του Κώστα Αθανασίου.
Υ.Γ. 2: Αν καταλαβαίνετε ισπανικά έστω και λίγο, αξίζει τον κόπο να δείτε το ντοκιμαντέρ asaltar los cielos, στο οποίο μιλούν για τον Ραμόν Μερκαντέρ και τη δολοφονία του Τρότσκι πολλά από τα πρόσωπα που αναφέρονται στο βιβλίο.

ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

    Κι από τον Τσέχοφ με τις λεπταίσθητες παρατηρήσεις  για την ανθρώπινη φύση και τις υπόκωφες συγκρούσεις που ποτέ δε φτάνουν στην επιφάνεια, περνάμε σ'έναν άλλο μεγάλο Ρώσο συγγραφέα, στον οποίο οι συγκρούσεις όχι μόνο φτάνουν στην επιφάνεια αλλά παρασύρουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Μιλάω φυσικά για τον Ντοστογιέφσκι, που κι ο ίδιος διακατεχόταν από έντονα πάθη και πυρετικές αγωνίες, όμοια με τους ήρωές του. Πάντα είχα την εντύπωση ότι έγραφε για να σωθεί, ότι η συγγραφή ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσε να ανακουφίσει τη βασανισμένη ύπαρξή του και το παρακάτω χειρόγραφο από τους "Δαιμονισμένους" (ή μήπως είναι πιο σωστός ο τίτλος "οι Σατανάδες", όπως προτείνει ο Μπόρχες στο διήγημα "ο Άλλος";) μου ενισχύει κατά κάποιο τρόπο αυτή την εντύπωση: δεν υπάρχει εκατοστό στο χαρτί που να μην έχει γράψει κάτι κι οι σημειώσεις του είναι τόσο ακανόνιστες, σαν να' πρεπε να καταγράψει αμέσως αυτά που του έρχονταν στο μυαλό, να προλάβει, αλλιώς θα τον έκαιγαν... Το γραπτό αποπνέει ταραχή, ανησυχία, όπως ταραγμένη κι ανήσυχη ήταν η ψυχή του κι όλο του το έργο, το οποίο, σε τελική ανάλυση, προσπαθεί να χαρτογραφήσει την ανθρώπινη ψυχή, φτάνοντας ακόμα και στα πιο επικίνδυνα, στα πιο σκοτεινά μέρη της.