Κι από τους εύστοχους τίτλους των έργων του Σέξπιρ, σε ένα εύστοχο εξώφυλλο. Το εξώφυλλο ενός βιβλίου είναι βέβαια σπουδαία υπόθεση και σίγουρα δεν είμαι η μόνη που πολλές φορές έχω αγοράσει ένα βιβλίο μόνο και μόνο επειδή μ' άρεσε το εξώφυλλο... Γι' αυτό και όταν βρήκα την παρακάτω έκδοση της Πολιτείας του Πλάτωνα διά χειρός Peter Mendelsund (τον έχουμε ξαναδεί κι εδώ), έπρεπε ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το ανεβάσω στο μπλογκ! Δεν είναι μόνο ότι παραπέμπει στην αλληγορία του σπηλαίου από το έβδομο κεφάλαιο της Πολιτείας, είναι ότι υποβάλλει στον υποψήφιο αναγνώστη την ιδέα πως διαβάζοντας αυτό το βιβλίο -και ίσως γενικότερα διαβάζοντας- θα μπορέσει σιγά σιγά ν' απελευθερώσει τη σκέψη του και να δει τον πραγματικό κόσμο.
Υ.Γ.: Για να θυμηθούμε την αλληγορία του σπηλαίου, μπορούμε να δούμε το παρακάτω βραβευμένο animation με κούκλες από πηλό.
Αν από το έργο του Σέξπιρ αφαιρέσουμε την τραγικότητα και τον προβληματισμό για την ανθρώπινη κατάσταση, τι μένει; Ίσως αυτό που περιγράφουν οι τίτλοι στα παρακάτω εξώφυλλα, τα οποία μπορείτε να βρείτε εδώ. Με σειρά εμφανίσεως, τα έργα είναι: Όνειρο Θερινής Νύχτας, Οθέλλος, Ο Βασιλιάς Λιρ, Μακμπέθ και Άμλετ.
Μήνες μετά από αυτό το κουίζ,
ήρθε η στιγμή για το επόμενο! Το προηγούμενο είχε να κάνει με την πρώτη
πρόταση γνωστών βιβλίων, ενώ τούτο αναφέρεται στην τελευταία. Σε μερικές
περιπτώσεις σας δίνω μια μικρή βοήθεια (λέξεις- κλειδιά), για να μην
απογοητευτείτε από το σκορ κι αποφασίσετε ν' απαρνηθείτε το bibliokult
μια για πάντα.. Οι απαντήσεις, όπως πάντα, στα σχόλια.
Ζήτω ο Καραμάζοφ! -κραύγασε ακόμα μια φορά με ενθουσιασμό ο Κόλια, και για ακόμα μια φορά τα αγόρια επανέλαβαν το επιφώνημά του.
Αχ Μπάρτλεμπυ! Αχ ανθρωπότης!
Και ο Τούρκος έμεινε Τούρκος.
Μα τρεις μέρες μετά τον Ζυλιέν, πέθανε αγκαλιάζοντας τα παιδιά της.
Και τη στιγμή που το κατάλαβε, έπαψε πια να καταλαβαίνει.
Κι όταν τον φτάνουν επιτέλους οι φλόγες ξεκαρδίζεται στα γέλια, πρώτη φορά στη ζωή του.
Κι ο Τουρκόγιαννος έγειρε το βλέμμα του προς τη σιδερένια πόρτα, εκοίταξε μια στιγμή τη Μαργαρίτα, αναστέναξε κι εμπήκε ξανά κλαίοντας στο κελί του.
Αφήνω αυτή τη γραφή, δεν ξέρω για ποιον, δεν ξέρω πια γύρω από τι: stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus.
Για πρώτη φορά στη ζωή τους είχαν κάνει κάτι από αγάπη.
Δε γνωρίζω τι απέγινε η Ραραού.
Όπου, τρεις μήνες μετά την αθώωσή του, ο Μπενίτο Σερένο, στο φέρετρό του, ακολούθησε πράγματι τον αρχηγό του.
Έτσι και το κάνεις, τότε όλοι αρχίζουν να σου λείπουνε.
Ένα πουλί ψιθύρισε στον Μπίλι Πίλγκριμ: "Που- τι- ουίτ;"
Στην άκρη της αραβικής συνοικίας το τραμ, φορτωμένο ακόμη μ' ανθρώπους, έκανε μια μεγάλη στροφή 180 μοιρών και σταμάτησε· ήταν το τέλος της γραμμής.
Αυτό θα μπορούσε να είναι το θέμα ενός καινούργιου μυθιστορήματος· το σημερινό μας όμως τελειώνει εδώ.
Ο Παναϊτ Ιστράτι (1884- 1935) ήταν γιος μιας Ρουμάνας πλύστρας κι ενός Έλληνα λαθρέμπορου, τον οποίο δε γνώρισε ποτέ. Από μικρός έκανε διάφορες δουλειές για να ζήσει και κατάφερε με τα χίλια ζόρια να τελειώσει το δημοτικό. Αγαπούσε πάρα πολύ το διάβασμα κι αφιέρωνε σ' αυτό τις λίγες ώρες που είχε για να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί. Στα δώδεκα περίπου, αφέθηκε στο κάλεσμα του ανοιχτού δρόμου και περιπλανήθηκε στους τόπους της Ανατολής και της Ευρώπης: Πόλη, Κάιρο, Δαμασκός, Βηρυτός, Αθήνα, Παρίσι... Έζησε μια ζωή αλήτικης ελευθερίας, χωρίς όμως να είναι ανέμελος, αφού το 1921, στη Νίκαια της Γαλλίας, έκανε μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας. Στο νοσοκομείο, ήρθε να τον επισκεφτεί ο Ρομαίν Ρολάν, που λίγο καιρό πριν είχε λάβει ένα γράμμα από τον Ιστράτι. Αναγνωρίζοντας το συγγραφικό του ταλέντο, έγραψε την εισαγωγή στο πρώτο - και σημαντικότερο - έργο του Ιστράτι, "Κυρά Κυραλίνα".
Η ιστορία της "Κυράς" είναι στην ουσία η ιστορία του μικρού αδερφού της, του Δραγομίρ. Ο ήρωας είναι ένας ομοφυλόφιλος μικροπωλητής, που του' χουν γυρίσει την πλάτη όλοι οι καθως πρέπει κάτοικοι της Βραϊλας. Ο κεντρικός αφηγητής νιώθει συμπάθεια για τον ήρωα, τον πλησιάζει και μαθαίνει τελικά την ιστορία του: ο Δραγομίρ μεγάλωσε με τη μητέρα του και την αδερφή του την Κυρά μέσα σε μια ατμόσφαιρα χαράς, αγάπης και ανατολίτικης ηδυπάθειας. Μητέρα και κόρη -πανέμορφες και οι δύο- ζουν ανέμελα τον έρωτα, την πολυτέλεια, τη μουσική και το χορό, κάνοντας την κάθε μέρα γιορτή. Το μόνο πρόβλημα στη ζωή τους είναι ο πατέρας και ο μεγάλος αδερφός, που έρχονται κάθε τόσο για να δείρουν τη μάνα, τιμωρώντας την για τη ζωή που έχει επιλέξει. Σε μια τρομερή επίθεσή τους, την παραμορφώνουν φρικτά κι αυτή αποφασίζει να πεθάνει, αφήνοντας τα παιδιά μόνα. Ο Δραγομίρ και η Κυρά, απονήρευτοι κι απροστάτευτοι, γίνονται θύματα ενός Τούρκου μπέη, που πουλά την Κυρά σε χαρέμι και κρατά κοντά του τον Δραγομίρ- στο δικό του χαρέμι. Όταν μετά από δυο χρόνια δραπετεύει, αρχίζει ν' αναζητά την αγαπημένη του Κυρά στην Πόλη, τη Βηρυτό και τη Δαμασκό. Πάντα βασίζεται στην καλοσύνη των ξένων και πάντα το πληρώνει ακριβά. Η ζωή όμως του κάνει ένα δώρο: φέρνει στο δρόμο του έναν καλό φίλο, τον Μπαρμπα Γιάννη τον σαλεπιτζή, που τον παίρνει κοντά του και μαζί γυρίζουν όλη την οθωμανική επικράτεια, παίρνοντας τη ζωή όπως έρχεται.
Παρ' όλο που αφηγείται μια θλιβερή ιστορία, ο Ιστράτι παρουσιάζει τον κόσμο σαν πανηγύρι, γεμάτο με τη δίψα για μακρινούς ορίζοντες και περιπέτειες, που καταφέρνει να συνεπάρει τελικά τον ήρωα κι ας μην μπορεί να πάρει μακριά τη θλίψη του. Είναι ο πολύχρωμος, μαγικός κόσμος της Ανατολής και των Βαλκανίων, που περιγράφει κι ο Κανέτι όταν μιλά για τα παιδικά του χρόνια στη Βουλγαρία· ένας κόσμος όπου οι φυλές, οι γλώσσες κι οι πολιτισμοί όχι μόνο συνυπάρχουν αλλά και συμπλέκονται: στην καθημερινή ομιλία, τα ρουμάνικα εναλλάσσονται με τα ελληνικά και τα τούρκικα, στο γλέντι, οι ελληνικοί χοροί συνοδεύονται από τούρκικο ναργιλέ και εβραϊκά φαγητά και βέβαια στο εμπόριο ή την περιπλάνηση δεν υπάρχουν οι περιορισμοί των συνόρων.
Η περιπετειώδης ζωή του Ιστράτι, η πολιτική του τοποθέτηση και η θεματολογία των έργων του, του χάρισαν τον χαρακτηρισμό "Γκόρκι των Βαλκανίων". Εκτός από τον Γκόρκι όμως, θυμίζει αρκετά και τον Βιζυηνό: κι οι δύο έζησαν βασανισμένα παιδικά χρόνια στα οθωμανικά Βαλκάνια και κατάφεραν, με δική τους επιμονή, να μάθουν γράμματα. Ταξίδεψαν κι οι δυο στην Ανατολή και την Ευρώπη, γνώρισαν την επιτυχία αλλά πέθαναν μόνοι σε κάποιο ίδρυμα. Πέρα από τις ομοιότητες στη ζωή των δύο συγγραφέων, υπάρχουν κοινά στοιχεία και στο έργο τους: οι ήρωές τους, που κινούνται στον ίδιο περίπου χώρο, αγωνίζονται, υποφέρουν αλλά δε μπορούν ν' αλλάξουν τη μοίρα τους. Είναι άνθρωποι τσακισμένοι από τη ζωή, που όμως διατηρούν ζωντανή την ανθρώπινη φλόγα. Υπάρχουν, ακόμα, κοινά μοτίβα: το ταξίδι, η περιπλάνηση, η πολυπολιτισμικότητα και η σεξουαλική ταυτότητα είναι θέματα που εμφανίζονται στο έργο και των δύο, ωστόσο ο Βιζυηνός -μάλλον λόγω εθνικών και κοινωνικών περιορισμών- είναι συγκρατημένος στο χειρισμό αυτών των στοιχείων. Κι οι δύο, πάντως, μέσα από τη ζωή τους και το έργο τους, είχαν το θάρρος να κοιτάξουν στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής.
Υ.Γ. 1: Τον κόσμο που περιγράφει ο Ιστράτη στην "Κυρά" μου τον θυμίζει πάντα το παρακάτω τραγούδι του Χατζιδάκι με τη Φλέρυ Νταντωνάκη.
Υ.Γ. 2: Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίνδικτος, σε μετάφραση Αιμίλιου Χουρμούζιου, η οποία μου φαίνεται άκρως εκνευριστική. Έχει όλες αυτές τις "λαϊκές" λέξεις (μικροπουλητής, κίντυνος, ζούλια, ρώτηξα) που δε νομίζω ότι τις χρησιμοποιούσε ποτέ κανείς και σε καμιά περίπτωση δεν κάνουν τον λόγο πιο αυθεντικό. Υπάρχει, πάντως, άλλη μια έκδοση, από τον Κάκτο, σε μετάφραση Όλγας Τρέμη (!), έχει όμως εξαντληθεί.
Υ.Γ. 3: Η Κυρά Κυραλίνα είχε μεγάλή απήχηση και στον κινηματογράφο. Πρώτη φορά γυρίστηκε σε ταινία το 1927, στη Σοβιετική Ένωση. Μετά το 1993 και μια τελευταία φέτος, μόνο που δεν έχει προβληθεί ακόμα (μπορείτε να δείτε το τρέιλερ εδώ). Σκόπευε κι η Τώνια Μαρκετάκη να γυρίσει την "Κυρά" σε ταινία, είχε μάλιστα γράψει το σενάριο και είχε κάνει όλη την προεργασία - αλλά την πρόλαβε ο θάνατος.
Αυτές τις μέρες συναντάω συνέχεια στο δρόμο μαθητές που πέρασαν στο πανεπιστήμιο κι ετοιμάζονται να φύγουν για να ξεκινήσουν τις σπουδές. Είναι εκθαμβωτικά χαρούμενοι μπροστά στην προοπτική του γενναίου καινούριου κόσμου που ονειρεύονταν όσο καιρό διάβαζαν για τις εξετάσεις και δεν κρατιούνται να ριχτούν με τα μούτρα στις νέες εμπειρίες - για να τα σπάσουν βέβαια ξανά και ξανά, με αμείωτο ενθουσιασμό. Μπαίνω στον πειρασμό να τους δώσω συμβουλές αλλά μετά θυμάμαι ότι δεν είναι πια μαθητές κι ότι οι συμβουλές γενικά είναι πολύ κακή ιδέα, ειδικά αν δε σου τις έχουν ζητήσει. Άλλωστε, όλοι τελικά κάνουμε ό, τι μας κατέβει. Οι μόνες συμβουλές που έχουν κάποια αξία σ' αυτή την περίπτωση είναι οι σχετικές με τις σπουδές κι αυτές όχι από μένα, αλλά από μία μοναχή που δίδασκε στην Αμερική στα σίξτις και τα λόγια της έχουν μια ορμητική αγάπη για τη ζωή που ταιριάζει μ' αυτή την ηλικία. Απευθύνονται σε φοιτητές Καλών Τεχνών, νομίζω όμως ότι απευθύνονται σε όλους - η δημιουργικότητα είναι το ζητούμενο σε όλα τα αντικείμενα. Ορίστε λοιπόν τι λέει η σοφή δασκάλα:
ΤΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΤΗΣ ΑΣΠΙΛΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ
Κανόνες του τομέα Καλών Τεχνών
Βρες ένα μέρος που εμπιστεύεσαι και μετά δοκίμασε να το εμπιστευτείς για λίγο.
Γενικά καθήκοντα ενός φοιτητή: πάρε ό, τι μπορείς από τον καθηγητή σου, πάρε ό, τι μπορείς από τους συμφοιτητές σου.
Γενικά καθήκοντα ενός καθηγητή: πάρε ό, τι μπορείς από τους φοιτητές σου.
Θεώρησε τα πάντα ένα πείραμα.
Να έχεις αυτοπειθαρχία. Αυτό σημαίνει να βρεις κάποιον σοφό ή έξυπνο και να επιλέξεις να τον ακολουθήσεις. Το να είσαι πειθαρχημένος σημαίνει ν' ακολουθείς με καλό τρόπο. Το να είσαι αυτοπειθαρχημένος σημαίνει ν' ακολουθείς με ακόμα καλύτερο τρόπο.
Τίποτα δεν είναι λάθος. Δεν υπάρχει όλα ή τίποτα, μόνο δημιουργία.
Ο μόνος κανόνας είναι η δουλειά. Αν δουλεύεις, θα καταλήξεις σε κάτι. Οι άνθρωποι που κάνουν όλη τη δουλειά, όλη την ώρα είναι αυτοί που τελικά κάνουν κάτι.
Μην προσπαθείς να δημιουργήσεις και ταυτόχρονα να αναλύσεις. Είναι διαφορετικές διαδικασίες.
Να είσαι ευτυχισμένη όποτε μπορείς να το καταφέρεις. Διασκέδασε. Είναι πιο ελαφρύ απ' ό,τι νομίζεις.
"Σπάμε όλους τους κανόνες, ακόμα και τους δικούς μας κανόνες· και πώς το κάνουμε αυτό; Αφήνοντας αρκετό χώρο για τους αστάθμητους παράγοντες" John Cage .
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΝΥΞΕΙΣ: Να είσαι πάντα εδώ γύρω. Έλα ή πήγαινε στα πάντα. Πήγαινε πάντα στα μαθήματα. Διάβασε οτιδήποτε πέφτει στα χέρια σου. Παρακολούθησε τις ταινίες προσεκτικά, συχνά. Κράτα τα πάντα, μπορεί να τα χρειαστείς αργότερα.
Αδελφή Κορίτα Κεντ, Κολλέγιο της Άσπιλης Καρδιάς, 1967- 1968.
