ΚΥΡΑ ΚΥΡΑΛΙΝΑ

     Ο Παναϊτ Ιστράτι (1884- 1935) ήταν γιος μιας Ρουμάνας πλύστρας κι ενός Έλληνα λαθρέμπορου, τον οποίο δε γνώρισε ποτέ. Από μικρός έκανε διάφορες δουλειές για να ζήσει και κατάφερε με τα χίλια ζόρια να τελειώσει το δημοτικό. Αγαπούσε πάρα πολύ το διάβασμα κι αφιέρωνε σ' αυτό τις λίγες ώρες που είχε για να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί. Στα δώδεκα περίπου, αφέθηκε στο κάλεσμα του ανοιχτού δρόμου και περιπλανήθηκε στους τόπους της Ανατολής και της Ευρώπης: Πόλη, Κάιρο, Δαμασκός, Βηρυτός, Αθήνα, Παρίσι... Έζησε μια ζωή αλήτικης ελευθερίας, χωρίς όμως να είναι ανέμελος, αφού το 1921, στη Νίκαια της Γαλλίας, έκανε μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας. Στο νοσοκομείο, ήρθε να τον επισκεφτεί ο Ρομαίν Ρολάν, που λίγο καιρό πριν είχε λάβει ένα γράμμα από τον Ιστράτι. Αναγνωρίζοντας το συγγραφικό του ταλέντο, έγραψε την εισαγωγή στο πρώτο - και σημαντικότερο - έργο του Ιστράτι, "Κυρά Κυραλίνα". 
      Η ιστορία της "Κυράς" είναι στην ουσία η ιστορία του μικρού αδερφού της, του Δραγομίρ. Ο ήρωας είναι ένας ομοφυλόφιλος μικροπωλητής, που του' χουν γυρίσει την πλάτη όλοι οι καθως πρέπει κάτοικοι της Βραϊλας. Ο κεντρικός αφηγητής νιώθει συμπάθεια για τον ήρωα, τον πλησιάζει και μαθαίνει τελικά την ιστορία του: ο Δραγομίρ μεγάλωσε με τη μητέρα του και την αδερφή του την Κυρά μέσα σε μια ατμόσφαιρα χαράς, αγάπης και ανατολίτικης ηδυπάθειας. Μητέρα και κόρη -πανέμορφες και οι δύο- ζουν ανέμελα τον έρωτα, την πολυτέλεια, τη μουσική και το χορό, κάνοντας την κάθε μέρα γιορτή. Το μόνο πρόβλημα στη ζωή τους είναι ο πατέρας και ο μεγάλος αδερφός, που έρχονται κάθε τόσο για να δείρουν τη μάνα, τιμωρώντας την για τη ζωή που έχει επιλέξει. Σε μια τρομερή επίθεσή τους, την παραμορφώνουν φρικτά κι αυτή αποφασίζει να πεθάνει, αφήνοντας τα παιδιά μόνα. Ο Δραγομίρ και η Κυρά, απονήρευτοι κι απροστάτευτοι, γίνονται θύματα ενός Τούρκου μπέη, που πουλά την Κυρά σε χαρέμι και κρατά κοντά του τον Δραγομίρ- στο δικό του χαρέμι. Όταν μετά από δυο χρόνια δραπετεύει, αρχίζει ν' αναζητά την αγαπημένη του Κυρά στην Πόλη, τη Βηρυτό και τη Δαμασκό. Πάντα βασίζεται στην καλοσύνη των ξένων και πάντα το πληρώνει ακριβά. Η ζωή όμως του κάνει ένα δώρο: φέρνει στο δρόμο του έναν καλό φίλο, τον Μπαρμπα Γιάννη τον σαλεπιτζή, που τον παίρνει κοντά του και μαζί γυρίζουν όλη την οθωμανική επικράτεια, παίρνοντας τη ζωή όπως έρχεται.
     Παρ' όλο που αφηγείται μια θλιβερή ιστορία, ο Ιστράτι παρουσιάζει τον κόσμο σαν πανηγύρι, γεμάτο με τη δίψα για μακρινούς ορίζοντες και περιπέτειες, που καταφέρνει να συνεπάρει τελικά τον ήρωα κι ας μην μπορεί να πάρει μακριά τη θλίψη του. Είναι ο πολύχρωμος, μαγικός κόσμος της Ανατολής και των Βαλκανίων, που περιγράφει κι ο Κανέτι όταν μιλά για τα παιδικά του χρόνια στη Βουλγαρία· ένας κόσμος όπου οι φυλές, οι γλώσσες κι οι πολιτισμοί όχι μόνο συνυπάρχουν αλλά και συμπλέκονται: στην καθημερινή ομιλία, τα ρουμάνικα εναλλάσσονται με τα ελληνικά και τα τούρκικα, στο γλέντι, οι ελληνικοί χοροί συνοδεύονται από τούρκικο ναργιλέ και εβραϊκά φαγητά και βέβαια στο εμπόριο ή την περιπλάνηση δεν υπάρχουν οι περιορισμοί των συνόρων.
     Η περιπετειώδης ζωή του Ιστράτι, η πολιτική του τοποθέτηση και η θεματολογία των έργων του, του χάρισαν τον χαρακτηρισμό "Γκόρκι των Βαλκανίων". Εκτός από τον Γκόρκι όμως, θυμίζει αρκετά και τον Βιζυηνό: κι οι δύο έζησαν βασανισμένα παιδικά χρόνια στα οθωμανικά Βαλκάνια και κατάφεραν, με δική τους επιμονή, να μάθουν γράμματα. Ταξίδεψαν κι οι δυο στην Ανατολή και την Ευρώπη, γνώρισαν την επιτυχία αλλά πέθαναν μόνοι σε κάποιο ίδρυμα. Πέρα από τις ομοιότητες στη ζωή των δύο συγγραφέων, υπάρχουν κοινά στοιχεία και στο έργο τους: οι ήρωές τους, που κινούνται στον ίδιο περίπου χώρο, αγωνίζονται, υποφέρουν αλλά δε μπορούν ν' αλλάξουν τη μοίρα τους. Είναι άνθρωποι τσακισμένοι από τη ζωή, που όμως διατηρούν ζωντανή την ανθρώπινη φλόγα. Υπάρχουν, ακόμα, κοινά μοτίβα: το ταξίδι, η περιπλάνηση, η πολυπολιτισμικότητα και η σεξουαλική ταυτότητα είναι θέματα που εμφανίζονται στο έργο και των δύο, ωστόσο ο Βιζυηνός -μάλλον λόγω εθνικών και κοινωνικών περιορισμών- είναι συγκρατημένος στο χειρισμό αυτών των στοιχείων. Κι οι δύο, πάντως, μέσα από τη ζωή τους και το έργο τους, είχαν το θάρρος να κοιτάξουν στην άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής.

 Υ.Γ. 1: Τον κόσμο που περιγράφει ο Ιστράτη στην "Κυρά" μου τον θυμίζει πάντα το παρακάτω τραγούδι του Χατζιδάκι με τη Φλέρυ Νταντωνάκη.

Υ.Γ. 2: Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίνδικτος, σε μετάφραση Αιμίλιου Χουρμούζιου, η οποία μου φαίνεται άκρως εκνευριστική. Έχει όλες αυτές τις "λαϊκές" λέξεις (μικροπουλητής, κίντυνος, ζούλια, ρώτηξα) που δε νομίζω ότι τις χρησιμοποιούσε ποτέ κανείς και σε καμιά περίπτωση δεν κάνουν τον λόγο πιο αυθεντικό. Υπάρχει, πάντως, άλλη μια έκδοση, από τον Κάκτο, σε μετάφραση Όλγας Τρέμη (!), έχει όμως εξαντληθεί.

Υ.Γ. 3: Η Κυρά Κυραλίνα είχε μεγάλή απήχηση και στον κινηματογράφο. Πρώτη φορά γυρίστηκε σε ταινία το 1927, στη Σοβιετική Ένωση. Μετά το 1993 και μια τελευταία φέτος, μόνο που δεν έχει προβληθεί ακόμα (μπορείτε να δείτε το τρέιλερ εδώ). Σκόπευε κι η Τώνια Μαρκετάκη να γυρίσει την "Κυρά" σε ταινία, είχε μάλιστα γράψει το σενάριο και είχε κάνει όλη την προεργασία - αλλά την πρόλαβε ο θάνατος.