Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

     Οι παραπάνω φωτογραφίες έχουν κάνει τον γύρο του ίντερνετ εδώ και δύο περίπου μήνες, προξενώντας ποικίλες αντιδράσεις. Στην πρώτη, κάποιοι μαθητές έχουν γυρισμένη την πλάτη στη "Νυχτερινή Περίπολο" του Ρέμπραντ, που βρίσκεται στο Rijksmuseum του Άμστερνταμ, και στη δεύτερη, ένα πλήθος ενηλίκων στέκεται μπροστά από τη "Μόνα Λίζα" στο Λούβρο, προσπαθώντας όχι να την παρατηρήσει αλλά να τη φωτογραφήσει. Στις δύο φωτογραφίες που βρίσκονται στο τέλος του ποστ, προβάλλεται -σε αντίστιξη με μια παλιότερη πρακτική- ακόμα μία σύγχρονη συμπεριφορά: οι πιο πολλοί θεατές μιας συναυλίας έχουν υψωμένα τα κινητά τους τηλέφωνα για να τραβήξουν φωτογραφίες ή βίντεο. Δε θα εκφραζόμουν αρνητικά για καμιά απ' αυτές τις συμπεριφορές και κυρίως για την πρώτη, αφού και πριν από την εφεύρεση των smartphones, τα περισσότερα παιδιά αντιμετώπιζαν μία επίσκεψη στο μουσείο σαν αγγαρεία και το μυαλό τους έτρεχε αλλού ακόμα κι όταν κοιτούσαν αφηρημένα έναν πίνακα. Μεγαλώνοντας, βέβαια, καθαγιάζουμε τη δική μας νεότητα και ξεχνάμε τις δικές μας αντίστοιχες συμπεριφορές. Ωστόσο, αυτή η μανία να φωτογραφίζουμε τα πάντα με τα κινητά μας τηλέφωνα, μου προκαλεί μιαν αμηχανία· έχω την εντύπωση ότι είναι πια περισσότερο σημαντικό να φωτογραφίσουμε κάτι, παρά να το βιώσουμε ως μοναδικό κι ανεπανάληπτο γεγονός.
     Βλέποντας λοιπόν αυτές τις φωτογραφίες, θυμήθηκα όσα έχει γράψει ο Αλαίν ντε Μποττόν στο εξαιρετικό βιβλίο του Η Τέχνη Του Ταξιδιού (εκδόσεις Πατάκη), στο σημείο όπου επεξεργάζεται τις απόψεις του Άγγλου ζωγράφου και κριτικού Τέχνης Τζον Ράσκιν για τη φωτογραφία. Ενώ αρχικά ο Ράσκιν ήταν ενθουσιασμένος με την εφεύρεση της φωτογραφίας, στη συνέχεια "ο ενθουσιασμός του άρχισε να μειώνεται, καθώς παρατηρούσε ένα σατανικό πρόβλημα που έθετε η φωτογραφία στην πλειονότητα των χρηστών της. Αντί να την αξιοποιούν ως συμπλήρωμα στην ενεργό, συνειδητή ματιά, τη χρησιμοποιούσαν ως υποκατάστατο, δίνοντας ακόμη λιγότερη προσοχή στον κόσμο, επειδή πίστευαν ότι με τη φωτογράφιση τον έκαναν αυτομάτως δικό τους". Μπορεί όμως να γίνει κάτι τέτοιο; Μπορούμε να οικειοποιηθούμε τον κόσμο που μας περιβάλλει με τόση ευκολία; Η απάντηση του Ράσκιν είναι αρνητική. "Η φωτογράφιση δεν μπορεί να εγγυηθεί την αφομοίωση. Για να κάνουμε αληθινά δική μας μια εικόνα, πρέπει να καταβάλουμε ενεργό προσπάθεια· πρέπει να παρατηρήσουμε τα συστατικά της και να κατανοήσουμε τη δομή τους. Η ομορφιά γίνεται αντιληπτή σχεδόν αμέσως μόλις στρέψουμε πάνω της τα μάτια μας, αλλά και η παραμονή της στη μνήμη μας εξαρτάται από το πόσο επίμονα θα προσπαθήσουμε να τη συλλάβουμε. Η φωτογραφική μηχανή καθιστά ασαφή τη διάκριση ανάμεσα στο κοιτάζω και στο προσέχω, ανάμεσα στο βλέμμα και στην κτήση· παρέχει βέβαια τη δυνατότητα να γνωρίσουμε αληθινά αυτό που φωτογραφίζουμε, ενέχει όμως και τον κίνδυνο να μας πείσει ασυναίσθητα ότι είναι περιττή η συνειδητή προσπάθεια. Μας αφήνει να νομίζουμε ότι η δουλειά μας ολοκληρώθηκε με τη λήψη της φωτογραφίας, ενώ [...] είναι η ενεργός παρατήρηση που παρέχει τις βάσεις για να δημιουργούμε ανθεκτικότερες αναμνήσεις".